Ćmielów

Przebudowany zamek magnacki

Zamek w piśmie "Kłosy" z 1886 r. Fabryka porcelany raczej tu jednak nie funkcjonowała

Plany i rekonstrukcje

Zamek Ćmielów - obecny plan ruin



Zamek w Ćmielowie na mapie z połowy XVIII wieku.

Pierwotny zamek w Ćmielowie istniał już w 2. połowie XIV wieku. Pierwszymi znanymi właścicielami byli bracia Marcin i Mikołaj z Boruchowa herbu Doliwa. Nie jest znany wygląd tego obiektu, bo do niedawana jego istnienie było tylko hipotetyczne. Obecne ruiny to resztki przebudowanego zamku z I połowy XVI wieku wzniesionego przez kanclerza wielkiego Krzysztofa Szydłowieckiego herbu Odrowąż.

Mikołaj K. Radziwiłł W 1549 roku na zamku ćmielowskim urodził się Mikołaj Krzysztof Radziwiłł zwany "Sierotką". Jego rodzice to kanclerz wielki litewski Mikołaj VI Radziwiłł "Czarny" oraz Elżbieta Szydłowiecka. Był czołową postacią w Rzeczpospolitej 2. poł. XVI i 1. poł. XVII wieku, marszałkiem nadwornym i wielkim litewskim, wojewodą trockim i wileńskim. Swój przydomek zawdzięcza królowi Zygmuntowi Augustowi. Podczas wesela któregoś ze znaczniejszych senatorów w Warszawie, zmęczony król udał się do swojego apartamentu i usłyszał płacz dziecka dochodzący z komnaty Mikołaja Radziwiłła "Czarnego". Wszedł tam i zaczął bawić się z malutkim Mikołajem Krzysztofem, mówiąc że jest "sierotką od wszystkich opuszczoną". Usłyszeli to nieodłączni dworzanie króla, rozgłosili i tak się już przyjęło go nazywać. "Sierotka", mimo że wychowywany w duchu protestanckim, przeszedł na katolicyzm pod wpływem ks. Piotra Skargi. Słynna była jego pielgrzymka do Ziemi Świętej opisana w pamiętnikach, w których jawi się jako człowiek niezwykle odważny i prawy. Zawitał wtedy także do Egiptu, gdzie zakupił dwie mumie, ale niestety musiał się ich pozbyć w drodze powrotnej. Na początku XVII wieku wykazał się wielką odpowiedzialnością za kraj - gdyby nie jego prywatne wojsko walczące u boku hetmana Chodkiewicza, ten nie odniósłby wielu wspaniałych zwycięstw w walkach ze Szwedami w Inflantach. Był pierwszym ordynatem na Nieświerzu. On właśnie zbudował tam potężny zamek bastionowy (pierwszy w kraju), będący gniazdem Radziwiłłów aż do agresji Sowietów na Polskę w 1939 roku. Przedziwne zrządzenie losu sprawiło, że bolszewicki komisarz, mający z rozkazu okupanta zarządzać dobrami nieświeskimi nosił nazwisko Sierotka...

ok. 1388 r. - z niedawno odkrytego dokumentu wynika, iż bracia Marcin i Mikołaj z Baruchowa sprzedali wieś Ćmielów z zamkiem za 6 tysięcy grzywien Gniewoszowi z Dalewic, podkomorzemu krakowskiemu
1415 r. - właścicielem zamku był niejaki Dersław z Ćmielowa
1425 r. - Ćmielów kupił Jana z Podlowa, herbu Janina
koniec XV w. - a następnie Jakub Szydłowiecki herbu Odrowąż
1509 r. - po śmierci Jakuba, dobra ćmielowskie dostały się w ręce Mikołaja, przyrodniego brata zmarłego, a następnie Krzysztofa Szydłowieckiego, późniejszego kanclerza wielkiego koronnego
lata 1519-1531 - warownia została całkowicie przebudowana przez kanclerza i rozbudowana na miarę renesansowej rezydencji magnackiej
1532 r. - po śmierci kanclerza zamek odziedziczyła jego żona, Zofia Targowiska, a potem jej wnukowie
od II poł. XVI w. - właścicielami zamku Ćmielów przez krótki okres byli kolejno Tarnowscy, Radziwiłłowie, Zborowscy
od 1606 r. - warownia przeszła na własność Janusza Ostrogskiego herbu własnego i jego potomków. Książę Ostrogski traktował zamek jako swą główna siedzibę, dlatego też dodatkowo go zabezpieczył czterema bastionami i sporym oddziałem wojskowym pod dowództwem kpt. Jakuba Szczurskiego.
1621 r. - po bezpotomnej śmierci Ostrogskiego jego dobra przeszły na krewnych Zasławskich. Właścicielem Ćmielowa został książę Franciszek Zasławski
1657 r. - "potop" szwedzki doprowadził do zniszczenia zamku. Kwaterowały tu szwedzkie wojska okupacyjne w oczekiwaniu na połączenie z oddziałami księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego. Przy odejściu kazano zapewne zniszczyć zamek
1702 r.- podczas wielkiej wojny północnej nastąpił ostateczny upadek budowli, duża jej część została rozebrana. Właścicielami w tym czasie byli Wiśniowieccy
1709 r. - kolejnym przedstawicielem wielkich rodów panujących nad dobrami ćmielowskimi został Aleksander Dominik Lubomirski
1753 r. - a następnie kanclerz wielki koronny Jacek Małachowski herbu Nałęcz
1773 r. - Małachowscy, dzięki którym powstała w Ćmielowie słynna fabryka porcelany, próbowali odbudować zamek, ale budynki zaadaptowano w końcu na browar w 1800 roku
XIX w. - potomkowie Małachowskiego sprzedali Ćmielów Teresie z ks. Druckich-Lubeckich hrabinie Scipio del Campo i jej szwagrowi Wojciechowi Pusłowskiemu
pocz. XX w. - od ich potomka ruiny zamku kupił Kacper Bargieł, funkcjonowała w nich jeszcze łaźnia parowa
1944 r. - w wieży bramnej zamku Ćmielów okupanci niemieccy utworzyli szpital wojskowy
2009 r. - ruiny zostały ogrodzone siatką i były dozorowane przez stróża. Wszystko za sprawą przejęcia go przez prywatnego inwestora z Zabrza, który chciał przywrócić mu dawną świetność. Przeprowadzono prace archeologiczne pod kierunkiem dr Mariusza Ziółkowskiego, również na niedostępnej wyspie. Nowy właściciel jawił się jako miłośnik zabytków i chciał powołać Centrum Edukacji Historycznej "Zamek Ćmielów" mające za cel odbudowę warowni, a następnie uczynić z niej centrum kulturalno i naukowe regionu
2010 r. - w ruinach odbyły się pierwsze imprezy historyczne. Na wyspę poprowadzono drewniany most
2012 r. - inwestor, który kupił ruiny i zaczął je restaurować wycofał się nagle z dalszych prac, a wszystko co było zrobione przez jego ekipę zostało zniszczone. Rozkradziono fragmenty kamiennych okiennic oraz inne cenniejsze znaleziska, które były ulokowane na wystawie w przedzamczu.
2022 r. - małżeństwo z Gdańska kupiło od poprzedniego właściciela ruiny i zamierza w nich zamieszkać. Pod okiem konserwatora i archeologa zamek zostanie zbadany i częściowo odbudowany.
2023 r. - w czasie prac rewitalizacyjnych wyspy zamkowej natrafiono na ciekawostkę - grę planszową sprzed pół tysiąca lat. Na fragmencie posadzki lub schodów wyryte są ślady po grze w młynek. Całość ma kształt kwadratu o boku 13,5 cm.

Legenda dotycząca zdobycia zamku Ćmielów podczas "potopu" mówi, iż była to bardzo trudna do zdobycia fortecą. Mokradła w jego otoczeniu sprawiały, iż ataki Szwedów tak skuteczne przy zdobywaniu wielu innych polskich fortyfikacji, tutaj zawsze kończyły się niepowodzeniem. Gdy wydawało się, że najeźdźcy już zrezygnowali, posłużyli się sprytnym podstępem. Dobrze poznali zwyczaje panujące w Rzeczypospolitej i wiedzieli jak huczne bywają wesela. Młode pary wędrowały po całej okolicy i bawiły się z gospodarzami w ich dworach i zamkach. Szwedzi przygotowali więc fikcyjne wesele, przebrali żołnierzy w stroje orszaku weselnego i wysłali do zamku. Brama została oczywiście otwarta, bo Szwedzi byli ponoć daleko, a nie przyjęcie młodej pary zostałoby uznane za ogromny nietakt. Po wdarciu się na zamek Szwedzi łatwo wyrżnęli zaskoczonych obrońców.