Ryn

Średniowieczny zamek krzyżacki

Zamek Ryn jest pięknie położony na wzgórzu między dwoma jeziorami: Ołów i Ryńskim, w samym centrum miasteczka. Niegdyś tak strategiczne położenie skłoniło zakon krzyżacki do utworzenia tu komturstwa i bazy wypadowej do podboju Litwy. Tutejsza warownia pełniła również funkcje zaplecza gospodarczego - zaopatrywała Państwo Krzyżackie w ryby, dziczyznę, miód. W tym celu w budowli miały swoje siedziby specjalne urzędy zakonne od zasobów leśnych i rybnych, a do zamku należała flota 9 statków i liczne łodzie. Funkcja gospodarcza przeważyła, bo obiekt ostatecznie nie rozwinął się w kierunku rozbudowanej i dobrze umocnionej siedziby konwentualnej, choć patrząc na okazałą bryłę budowli może wydawać się coś innego. Jednak tą stał się dopiero po upadku zakonu krzyżackiego, a rozbudowa nie była związana z funkcjami obronnymi. Zamek posiadał za to od początku obszerne podzamcze od północnego - wschodu, a także folwark, gdzie hodowano konie i bydło oraz młyn (ocalał tylko młyn przekształcony na karczmę, ale jest to budowla XIX-wieczna). Młyn powstał na kanele łączącym oba jeziora, a jego wody zasilały także fosę zamkową.

Pierwotnie zamek tworzyło tylko jedno skrzydło południowo-wschodnie o 3 kondygnacjach. Z pozostałych stron czworobok o wymiarach 44 x 52 metry zamknięty był murem obwodowym i fosą. W XV wieku stał się siedzibą komtura i podległego mu konwentu złożonego z braci zakonnych. Posiadał kaplicę, kapitularz, refektarz, dormitorium oraz inne standardowe zakonne izby i komnaty. Najwyższa kondygnacja obronna obwiedziona była z zewnątrz gankiem strażniczym, a od strony dziedzińca komunikację umożliwiał piętrowy murowano-drewniany krużganek. Poważna rozbudowa o dwa kolejne skrzydła nastąpiła dopiero w XVI/XVII wieku (z przejazdem bramnym od południowego-zachodu). Miała ona na celu zapewnić wygodę podczas polowań książętom pruskich. Przebudowano też najstarsze skrzydło gotyckie, dodając na dziedzińcu od zachodu wieżę z klatką schodową i zabudowując gotyckie krużganki. Końcem XIX stulecia zamek musiał zostać odbudowany po pożarze. Zrobiono to w stylu neogotyckim z wieżyczkami i krenelażem w narożach, przy okazji rozpoczęto budowę ostatniego skrzydła od północnego-wschodu. Do skrzydła gotyckiego dodano też niższą (piętrową) przybudówkę, która domknęła obwód budynków wokół dziedzińca. W XXI wieku, po remoncie, budowla wygląda podobnie, z jedną różnicą - zmieniono (powiększono i podwyższono) wspomnianą przybudówkę, aby zrównać ją ze skrzydłem północno-wschodnim.
Cztery skrzydła zamku są obecnie odpowiednio nazwane: Komturskie, Rycerskie, Myśliwskie, Więzienne. Każdemu nadano inny wygląd i charakter wnętrz. Na zewnątrz najstarsze ma przywrócone gotyckie elewacje z dekoracją rombową cegłą zendrówką (cegła ciemna, wypalona) oraz kamieniami w przyziemiu. Najmłodsze skrzydło, w którym umieszczone jest główne wejście do zamku odznacza się od reszty, jest niższe i dostawione do reszty budowli, najlepiej widać to na zdjęciach/filmach z góry. Budynek też jest ceglany, ale widać, że jest to cegła współczesna. Pozostałe części zamku są otynkowane. W skrzydle południowo-zachodnim wciąż znajduje się oryginalna brama z portalem, ale jest ona chyba wykorzystywana tylko okazyjnie.

Zabytek został podniesiony z ruiny wielkim kosztem przez prywatnego inwestora, jest dziś przede wszystkim centrum hotelarskim, konferencyjnym i rekreacyjnym. Pod tym względem to z pewnością perełka Warmii i Mazur, ale o zwykłych turystach wcale nie zapomniano. Warownię można zwiedzać z kompetentnym przewodnikiem. Wnętrza nie każdego mogą zachwycić, ale wg mnie są ciekawe. Nie widać kiczu, a'la zamek Gargamela (poza bramą wejściową). Szczególne wrażenie robi dziedziniec, co prawda sztucznie zadaszony, ale pomysłowo stylizowany na wielką salę rycerską. Niezwykle prezentuje się też basen w średniowiecznych murach, ale za skosztowanie tej przyjemności trzeba słono płacić. Poza tym do zobaczenia jest spory odcinek korytarzy i kilka gotyckich komnat. Godne pochwały jest, iż właściciel starał się wykorzystywać oryginalne elementy zamku (które ktoś inny mógłby wyrzucić razem z gruzem) i adaptować je do odrestaurowanego obiektu, np. ze średniowiecznych drewnianych belek wykonano ciekawe rzeźby i portale.

Plany i rekonstrukcje