Smoleń

Średniowieczny zamek rycerski Pilcza

Plany i rekonstrukcje

Plan zamku Smoleń / Pilcza. Na czarno mury XIV-wieczne.
A - budynek mieszkalny na zamku górnym, B - baszta - stołp, C - wykuta w skale cysterna, D - zamek dolny - przedzamcze wschodnie, E - zamek dolny - przedzamcze zachodnie, F1 - brama wjazdowa z mostem zwodzonym nad suchą fosą (obecne wejście z mostem do części wschodniej), F2 - brama na zamek dolny zachodni (obecne wejście), F3 - druga brama do zamku dolnego zachodniego (obecnie wyjście z zamku), G - studnia, H - budynki mieszkalne zamku dolnego, I - wieża narożna w XIV wieku, potem część pałacu renesansowego, J - otwory hipotetycznych działobitni, K - wieża flankująca bramę z wejściem na mury obronne, L - północna wieża obronna rozbudowana w XV w. do wieży mieszkalnej, M - relikty odkrytego budynku drewnianego z piecem, N - wieża narożna zamku dolnego wsch. Linie niebieskie - fundamenty pieca, linie zielone - odkryte kominki/piece kaflowe


Rekonstrukcja zamku XVI-wiecznego od strony płd.-wsch. wg A. Wagnera


Plan wzgórza zamkowego ze ścieżkami tworzącymi Rezerwat Przyrodniczy Smoleń

Informacji na temat dziejów zamku jest bardzo niewiele. Dawniej używano nazw Pilcza i Pilica, bo zamek był siedzibą właścicieli, położonego po sąsiedzku miasta Pilica. Nazwa Smoleń występuje w źródłach bardzo rzadko. Przypuszcza się, że pierwotnie w miejscu zamku stała warownia drewniana, ale nie znaleziono jej śladów. Pierwszy poświadczony w dokumentach właściciel Smolenia to Jan piszący się z Pilczy lub z Tułkowic herbu Topór, kasztelan radomski. Mógł on wznieść zamek w latach 40-tych XVI wieku, ale po ostatnich pracach archeologicznych badacze skłaniają się do przypisania fundacji staroście ruskiemu Ottonowi z Pilczy (prawdopodobnie synowi Jana) po połowie tego stulecia. Głównym elementem założenia była okrągła wieża oraz dobudowany do niej dom mieszkalny otoczone murem obwodowym. Warownia stała się siedzibą rodu Toporczyków, którzy najpierw pisali się "z Pilczy", a później "Pileccy".
Podawane gdzieniegdzie informacje o zamku, który wznosił się tu już w XIII w i walkach pod Smoleniem o polski tron między królem Czech - Wacławem II a Władysławem Łokietkiem, które doprowadziły do zniszczenia warowni w 1300 r. okazały się nieprawdziwe (odnosiły się nie do Pilczy, lecz do Pełczysk).


1329 r. - wzmianka o Janie z Pilczy
1368 r. - w źródłach pojawia się kapelan kaplicy NMP w Pilicy, ale ponieważ w Pilicy takowa nie istniała, można założyć iż dotyczy kaplicy na zamku Pilcza
1394 r. - wzmianka o burgrabim na zamku Pilcza. Zamek składał się już z 3 części: zamku górnego, przedzamcza (zamku dolnego) wschodniego oraz najmłodszego przedzamcza zachodniego. Wschodnie posiadała wieże obronną od Na zachodnim stała narożna wieża obronna od płd.-zach. oraz druga wieża od północy.

Małżonka króla W 1417 r. król Władysław Jagiełło po raz trzeci brał ślub. Jego wybranką była Elżbieta z Pileckich Granowska, pani na zamku Pilcza, również "doświadczona" w tym względzie, bo już wcześniej trzykrotnie zamężna. Związek ten wywołał wielkie oburzenie wśród szlachty. Jednak współczesne ustalenia każą podchodzić ostrożnie do informacji m.in. Jana Długosza o dwóch pierwszych mężach Elżbiety. Wskazuje się na prawdopodobną akcję oczerniania nielubianej królowej przez bp Oleśnickiego i jego stronników. Rzekomi mężowie byli cudzoziemcami, co utrudniało współczesnym weryfikację tej historii.

1397 r. - małżeństwo właścicielki zamku Elżbiety Pileckiej z Wincentym z Granowa herbu Leliwa.
1420 r. - po śmierci Elżbiety z Pileckich jej dobra stały się własnością synów - Leliwitów Granowskich. Otto Granowski zmarł w tym samym roku, więc majątek pilicki ze Smoleniem i Pilicą w całości przeszedł na Jana Granowskiego
XV w. - w zamku znajdowała się bogata biblioteka Jana Granowskiego, który zaczął używać nazwiska Pilecki
1478 r. - Pilicę odziedziczył syn Jana, również Jan (II) piszący się już Pilecki, późniejszy wojewoda ruski. Rozbudował on zamek na przedzamczu zachodnim. Powstał renesansowy budynek w kształcie litery L, który wchłonął dawną wieżę narożną. Natomiast wieża północna została powiększona i również zaadaptowana na obiekt mieszkalny. Prace te mogły być następstwem jakiegoś najazdu lub pożaru na zamku, którego ślady odkryli archeolodzy. Jan Pilecki kontynuował zainteresowania ojca i powiększył jeszcze zamkowy księgozbiór.
1496 r. - po śmierci Jana (II) Pileckiego, zamek przejęli jego 3 synowie: Mikołaj, Stanisław, Jan. 5 lat później następuje podział majątku i Pilczę otrzymał kolejny Jan (III) Pilecki, późniejszy starosta lubelski
1527 r. - po bezpotomnej śmierci Jana (III) Pileckiego, zamek przeszedł na własność synów jego brata Stanisława.
1570 r. - kolejny Jan (V) Pilecki (wnuk Stanisława), starosta horodelski, sprzedał zamek w Smoleniu biskupowi krakowskiemu Filipowi Padniewskiemu herbu Nowina. Ten przekazał go swojemu bratankowi Wojciechowi, kasztelanowi oświęcimskiemu. Wojciech Padniewski nie mieszkał jednak w zamku, lecz w majątku folwarcznym pod górą zamkową. Stan budowli musiał być już zły.
1610 r. - Wojciech Padniewski wyniósł się na stałe ze Smolenia i przeniósł się do nowo postawionej wytwornej siedziby w mieście Pilica. Zamek Pilcza całkowicie stracił znaczenie, funkcjonował tu tylko folwark



1655 r. - Szwedzi zdobyli i zniszczyli opuszczony już zamek. Od tej pory ruiny często zmieniały właściciela. Stanisław Warszycki chciał odbudować go na klasztor, ale nic z tego nie wyszło.
poł. XIX w. - Smoleń zakupił sędzia Roman Hubicki, amatorsko zajmujący się historią i archeologią. Prowadził on firmę "Batawia", będącą fabryką śrutu funkcjonującą na zamku. Hubicki przeprowadził w ruinach pewne prace porządkowe i restauracyjne
Kilkanaście lat później Smoleń i Pilica znowu miały wspólnego właściciela - Leona Epsteina. Ruiny zamku stały się plenerem dla wielu artystów i malarzy.
1959 r. - góra zamkowa z ruinami została objęta rezerwatem przyrody "Smoleń"
lata 1972-75 - za sprawą PTTK w Olkuszu przeprowadzono w ruinach prace remontowe i zabezpieczające
lata 1994, 1997, 2000 - przeprowadzone zostały prace archeologiczne pod kierunkiem Błażeja Muzolfa
2010 r. - po zawaleniu się narożnika na zamku dolnym i stwierdzeniu fatalnego stanu murów, zamek Smoleń zamknięto dla turystów. Prowadzone były prace zabezpieczające i porządkowe
2012 r. - rozpoczęcie rewitalizacji ruin wg projektu opracowanego przez B. Muzolfa
2015 r. - na zamku wykonano ostatnie prace, m.in. zbudowano schodki i przejścia ułatwiające turystom zwiedzanie, ale oficjalne otwarcie przełożono na następny rok
maj 2016 r. - zamek Smoleń został ponownie otwarty dla turystów
2020 r. - z inicjatywy Fundacji Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego oraz Zagłębiowskiego Muzeum Militariów Dragon pod zamkiem utworzono ekspozycję militarną dla turystów pn. "Zbrojownia Jurajska".
2023 r. - kolejna atrakcja pod zamkiem - "Okna Czasu".

Zamek Smoleń w Atlasie Geograficznym Królestwa Polskiego z 1907 r.

Głęboką studnię wykuli w skale wzięci w niewolę Tatarzy. Przypuszcza się, że na jej dnie istnieje sieć podziemnych korytarzy. Legenda mówi, iż łączą się z jaskinią Biśnik koło Grodziska oraz innymi grotami, których w okolicy jest ok. 50. Podobno przy kopaniu studni Tatarzy natrafili na boczny korytarz wydrążony przez wodę i tam właśnie jakoby ukryto wielkie skarby. Nie wielu o tym wiedziało, a kto nie potrafił dochować tajemnicy, lądował w studni, do dzisiaj mają obok skarbów leżeć ludzkie szkielety.

Ruiny zamku w Smoleniu w tle obrazu Wojciecha Kossaka. Scenka przedstawia gen. von Kirchbacha wydającego rozkazy autorowi, który był jego adiutantem w trakcie działań wojennych w 1914 roku

Fotogaleria

Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.