Białobrzegi

Przebudowany szlachecki dwór obronny

Dwór w Białobrzegach jest jednym z tych obiektów, które są rzadko opisywane, a jeśli już to błędnie. Z jakichś powodów nie został zaliczony do zabytków przez KOBIDZ, a w kilku książkach datuje się go na wiek XIX, podczas gdy w tym wieku nie było nawet przebudowy (te miały miejsce w XVIII i XX wieku). A przecież badania przeprowadzone w latach 60-tych m.in. przez B. Tondosa przypisują mu jednoznacznie XVII-wieczne pochodzenie i obronny charakter.
Znajduje się on w przysiółki Białobrzegów zwanym Zadworze nad jakąś niewielką rzeczką - dopływem przepływającego w pobliżu Wisłoka, w otoczeniu niewielkiego parku. Nietypowe jest usytuowanie dworu. Stoi na samej krawędzi sztucznie usypanej i bardzo dużej jak na tak niewielki obiekt platformy ziemnej. Powoduje to, że od strony wejścia, niższa kondygnacja znajduje się pod poziomem ziemi, natomiast od południa jest całkowicie nad ziemią i nie sprawia wrażenia jakby była piwnicą. Badania wykazały, że tylko ona pochodzi z XVII wieku. Świadczą o tym m.in.: układ pomieszczeń (z 6 izbami), sklepienia kolebkowe i krzyżowe oraz małe obronne okienka. Wejście od północy prowadzi przez XVIII-wieczny portyk zabudowany później na werandę. Piwnica pod nim posiada sklepienie kolebkowe z lunetami. Od południa znajduje się XX-wieczna dwukondygnacyjna dobudówka. Ściany pierwotnej siedziby były ozdobione pięknymi malowidłami o treści biblijnej i mitologicznej, ale zostały zatynkowane przez późniejszych żydowskich dzierżawców.
Platforma ziemna z pewnością była częścią ziemnych fortyfikacji bastionowych, ale już w latach 60-tych XX w. były one mało czytelne. Od wschodu znajduje się koryto wyschniętego stawu, ale nie wydaje się, aby była to dawna fosa. Z tej strony zapewne bezpieczeństwo zapewniały rozlewiska Wisłoka, a może i on sam, bo była to bardzo kapryśna rzeka, często zmieniająca koryta. Fosa na pewno istniała od zachodu, gdzie najlepiej widać sztuczny nasyp ziemny, ale tam biegnie teraz asfaltowa droga. Od południa natomiast, bardzo blisko dworu przebiega polna droga, która jest dawnym traktem prowadzącym do rezydencji.
Widać, że w przeszłości wygląd całego założenia musiał być inny, a zmiany nastąpiły podczas przebudowy w XVIII wieku, bo przy starej drodze rosną wiekowe dęby. W obecnym kształcie, usypanie platformy wydaje się mało przydatne, a prowadzenie skutecznej obrony niemożliwe. Problemem usytuowania dworu badacze nie zajmowali się jednak w ogóle, ale nasuwają się dwa wyjaśnienia. Albo pierwotnie platforma ziemna była dłuższa, lecz została rozsypana od strony południowej, tak aby odsłonić dawne piwnice czyniąc z nich coś w rodzaju parteru, albo to co uważa się dziś za dwór jest tylko przebudowanym budynkiem dworskim stojącym na skraju platformy, a właściwy dwór stał w jej centrum (wg starych opowieści piwnice znajdują się pod całym nasypem).
Aktualnie obiekt kupił prywatny właściciel i stopniowo przystosowuje go do celów mieszkalnych, a może nawet turystycznych. Z zewnątrz dwór w Białobrzegach wygląda całkiem dobrze, jednak wnętrza są ponoć w złym stanie. Warto dodać, że zachowały się tam jeszcze oryginalne kominki. W pobliżu znajdują się dwa drewniane budynki folwarczne: obora i dom karbownika.