Braniewo

Dwa zamki średniowieczne: krzyżacki i biskupi

Pierwszy krzyżacki zamek powstał w I połowie XIII wieku na gruzach grodu pruskiego Brauseburgue. Był to niewielki zameczek-strażnica nad rzeką Pasłęką. Nie znane są żadne jego opisy. Drugi, jako siedziba biskupów warmińskich, wzniesiony został przez 2 kolejnych biskupów Anzelma i Henryka Fleminga niecałe 40 lat później w inny miejscu, choć też nad Pasłęką.
ok. 1240 - Krzyżacy wznieśli w Braniewie pierwszy zamek
1242 r. - plemiona pruskie zniszczyły zamek. Rok później Krzyżacy przekazali zagrożone ciągłymi atakami ziemie biskupom warmińskim. Zamek został odbudowany
1242 r. - biskup Anzelm przeniósł stolicę nowo powstałej diecezji warmińskiej z Elbląga do Braniewa. Jako członek zakonu krzyżackiego korzystał zapewne z siedziby zakonnej
1261 r. - zamek ostatecznie zniszczyli Prusowie z wodzem Glappo na czele, podczas kolejnego powstania
1284 r. - biskup Henryk Fleming ponownie lokował Braniewo w nieco innym miejscu, w górę Pasłęki, także na jej lewym brzegu. Tam też wzniesiono już kilka lat wcześniej nowy murowany zamek (faza 1). Tworzył go obwód murów z dzisiejszą wieżą od wschodu i budynkiem od południa.
koniec XIII w. - zamek szybko okazał się zbyt mały, przystąpiono więc do rozbudowy. Powstał reprezentacyjny dwukondygnacyjny budynek od południa, ale na dawnym przedzamczu (faza 2), które stało się zamkiem właściwym
XIV w. - kolejny etap rozbudowy zamku. Rozbudowano budynki gospodarcze, zwiększono obronność założenia dzięki trzem narożnym wieżom i fosie od strony miasta (faza 3)
1340 r. - biskupi warmińscy przenieśli się do Ornety i odtąd zamek stał się siedzibą burgrabiego mianowanego przez biskupa, którym był zwykle miejscowy wójt
1396 r. - w Braniewie doszło do rozruchów, podczas których mieszczanie zaatakowali zamek niszcząc mury i wieże od strony miasta. Wielki mistrz Konrad von Jungingen nakazał mieszczanom odbudowę warowni w ciągu 5 lat
lata 1454-1466 - w czasie wojny trzynastoletniej warownia została spalona
koniec XV w. - ukończono jej odbudowę
1520 r. - zamek i miasto podstępem zajęli Krzyżacy. Próby odbicia przez Polaków nie przyniosły rezultatów
1602 r. - pierwszy poważny remont zamku
1626 r. - zamek i miasto zajął król szwedzki Gustaw Adolf. 9 lat szwedzkiej okupacji doprowadziło Braniewo do upadku
1635 r. - Szwedzi opuścili Braniewo na mocy pokoju w Sztumskiej Wsi, zamek został poważnie zrujnowany
1703 r. - kolejny najazd szwedzki i zniszczenia zamku
1803 r. - częściowa odbudowa budynków warowni.
1811 r. - w zamku otwarto instytut pedagogiczny dla nauczycieli warmińskich szkół ludowych, który potem przyjął nazwę Seminarium Nauczycielskie. W połowie stulecia działała tu również szkoła dla osób głuchoniemych
1865 r. - teren zamkowy włączono w granice administracyjne miasta (wcześniej stanowił odrębną jednostkę administracyjną)


II poł. XIX w. - zamek Braniewo stopniowo popadał w coraz większą ruinę
1873 r. - postanowiono rozszerzyć funkcje edukacyjne terenu zamkowego. W tym celu rozebrano większość murów zamkowych. Nowe, neogotyckie budynki stojące na miejscu zamku nie miały z nim już wiele wspólnego (zachowano zapewne stare fundamenty i piwnice). Obiekt nosił jednak nazwę Szkoła Zamkowa. Wieża bramna, która przetrwała, łączyła 2 skrzydła szkoły, a kaplica w niej nadal pełniła swą rolę
1945 r. - budynki szkolne z wieżą zostały zniszczone w wyniku ostrzału artyleryjskiego i bombardowań armii sowieckiej
1958 r. - zlikwidowano pozostałe jeszcze resztki szkoły, pozostawiając tylko samą wieżę zamkową
1960 r. - w wieży przeprowadzono niewielkie prace rekonstrukcyjne i konserwacyjne
lata 2018-2020 - prace restauracyjne obiektu w ramach projektu "Nowe życie wieży bramnej zamku biskupiego w Braniewie"
wrzesień 2020 r. - uroczyste otwarcie wyremontowanej wieży jako atrakcji turystycznej z tarasem widokowym. Funkcjonuje w niej też Informacja Turystyczna

Walki z zakonem Braniewo podobnie jak i inne miasta Warmii było miejscem burzliwych wydarzeń w czasie zmagań polsko - krzyżackich. W 1454 roku mieszczanie po raz drugi już (najpierw w 1396 r.) szturmowali zamek biskupów, ale tak aby nie uszkodzić go za bardzo. Mógł być bowiem przydatny w dalszych walkach z Krzyżakami. Następnie kapituła warmińska zezwoliła, aby zamek i miasto obsadziła 150-osobowa załoga polska pod dowództwem Jana Skalskiego. Krzyżacy dwukrotnie podchodzili pod Braniewo, ale nie udało im się go zdobyć. Jednak w 1461 r. mieszczanie sami wpuścili do miasta stronników pro-krzyżackiego biskupa Legendorfa. Niewielka wtedy polska załoga zamknęła się w zamku, jednak w końcu musiała ulec przeważającej sile mieszczan. Dwa miesiące później Jan Skalski usiłował odbić miasto jednak poniósł duże straty i wycofał się. Kolejne próby podjęto w 1478 r. ale również bez skutku. To co nie udało się Polakom powiodło się w 1520 roku Krzyżakom. Ostatni wielki mistrz Albrecht Hohenzolern podstępnie w niedzielę, gdy bramy były otwarte, zajął miasto. Zrobił to dlatego, iż biskupem warmińskim został wrogi Krzyżakom Fabian Luzjański. Dla Braniewa nastał czas terroru, niewygodnych ludzi internowano i brano jako zakładników. Miasto i zamek zostały dodatkowo ufortyfikowane, wzmocniono artylerię i utworzono nowe formacje zbrojne, głównie z okolic Królewca. Twierdza wydawała się teraz nie do zdobycia i faktycznie dwie próby odbicia miasta przez Polaków nie przyniosły rezultatu. Hetman Mikołaj Firlej mający do dyspozycji 6 tys. ludzi kazał wykopać dookoła szańce i prowadził ostrzał artyleryjski, który jednak nie wyrządzał krzywdy mocnym fortyfikacjom Braniewa. Dodatkowo Krzyżacy urządzali niespodziewane wycieczki za mury i odnosili sukcesy do czego przyczynił się brak żołdu oraz głód panujący pośród oblegającego wojska. Janusz Świerczewski, który zastąpił hetmana zwiększył impet oblężenia, zablokował miasto, próbował nawet prowadzić prace hydrotechniczne, aby obniżyć poziom wody w Pasłęce, ale jednak brak najcięższych dział nie pozwolił na zdobycie twierdzy. Dopiero sto lat później zrobili to Szwedzi niszcząc i grabiąc wszystko co się dało.