Dzierzgoń

Średniowieczny zamek krzyżacki

Znacząca warownia zakonna Zamek w Dzierzgoniu miał szczególne znaczenie dla państwa krzyżackiego. Posiadał potężny inwentarz i bardzo bogate wyposażenie. Przechodził pod zarząd kolejnych Wielkich Szatnych zakonu, a równocześnie komturów dzierzgońskich, którzy prowadzili tu coś na kształt banku. Zachowały się bowiem wzmianki o pożyczkach udzielanych mieszczanom aż z Gdańska. Na zamku przyjmowano ważnych gości m.in. legata papieskiego, formowano też tzw. pokój dzierzgoński. W XIII i XIV w. wojska pruskie i litewskie kilkakrotnie oblegały zamek, lecz z powodu jego fortyfikacji, licznej załogi i olbrzymich zapasów nie były w stanie mu zagrozić. Zrobił to dopiero Władysław Jagiełło w 1410 r. Tak opisuje to Jan Długosz: "Wkroczywszy do niego bez żadnych przeszkód - bracia bowiem zakonni i inni ludzie pozostawieni by go strzec, na wieści o nadejściu króla, przejęci nadmiernym strachem , uciekli z niego - król zastał kuchnię z rozpalonym ogniskiem, stoły nakryte obrusami, a piwnice i schowki pełne wina, owsa, miodu, ryb, mięsa oraz wszelkiego rodzaju zboża. Znalazł też izbę z odzieżą pełną purpury i cennych tkanin oraz ubiorów stosownych dla rycerzy. Król rozdał z niego hojnie wiele purpury i szat rycerzom. W końcu, za jego zezwoleniem całe wojsko królewskie wzięło obficie i do syta ze znalezionych w zamku zapasów żywności oraz napełniło swoje wozy miodem, winem, mięsem, rybą, zbożem i pozostała żywnością. Kiedy zaś w kaplicy znalazł bardzo piękne rzeźbione w drzewie figury, kazał odwieźć je do Królestwa Polskiego". Łupy były więc ogromne, a Wielki Szatny nigdy nie posiadał już takiego majątku.

Warownia Christburg powstała po zniszczeniu przez plemiona pruskie zamku krzyżackiego na terenie dzisiejszej wsi Stary Dzierzgoń (Alt Christburg) w 1246 r. Nowy zamek postanowiono wznieść kilka kilometrów dalej. Była to najbardziej na wschód wysunięta placówka krzyżacka w trakcie walk z Pomezanami i Prusami. Wcześniej na miejscu tym funkcjonował pruski gród i być może pogańskie miejsce kultowe.
ok. 1247 r. - rozpoczęto budowę zamku Dzierzgoń pod kierunkiem krzyżackiego mistrza krajowego Henryka von Wida
1249 roku - nowy zamek musiał już stać, bo zawarto w nim tzw. układ dzierzgoński między zakonem a plemionami pruskimi. W rozmowach uczestniczył legat papieski Jakub z Leodium, późniejszy papież Urban IV
1250 r. - Krzyżacy powołali w Dzierzgoniu komturię. Odtąd warownia była własnością komturów dzierzgońskich, którzy niedługo później otrzymywali również tytuł Wielkich Szatnych zakonu. Pierwszym komturem został Henryk Stange
1404 r. - wg ówczesnej lustracji w spichlerzach zamkowych zgromadzono 650 łasztów zboża co oznacza, że Dzierzgoń był drugim po Brodnicy magazynem zbożowym Krzyżaków. Było tu także 1265 koni
1410 r. - po bitwie pod Grunwaldem król Władysław Jagiełło zajął bez walki miasto i warownię
1414 r. - na mocy pokoju toruńskiego Dzierzgoń wrócił do Krzyżaków. Podczas tzw. "wojny głodowej" zamek został ponownie zajęty przez Polaków i w pewnym stopniu zniszczony
1437 r. - konwent zakonny z Dzierzgonia przeniesiono do zamku w Przezmarku
1454 r. - podczas wojny trzynastoletniej zamek opanowali mieszczanie z anty-krzyżackiego Związku Pruskiego. Jeszcze tego samego roku Krzyżacy odbili Dzierzgoń i spalili zamek
1466 r. - po zawarciu kolejnego pokoju w Toruniu odbudowany zamek stał się siedzibą polskiego starostwa. Miastu nadano polską nazwę Kiszbork / Kiszpork. Funkcję starosty pełnili początkowo przedstawiciele rodu Bażyńskich, a potem Cemów.
od 1611 r. - w budowli odbywały się sądy grodzkie. Akta sądowe przechowywano w dawnej kaplicy zamkowej
1624 r. - lustrator zapisał, iż warownia zupełnie podupadła na skutek "nieopatrzności i niedozoru panów dzierżawców". Sami starostowie nie zamieszkiwali już zwykle w zamku, lecz w pobliskim folwarku zwanym Nowy Dwór
II poł. XVII - zamek w Dzierzgoniu był w całkowitej ruinie po wojnach szwedzkich. Widać to na widoku miasta w dziele Ch. Hartknocha
1689 r. - troska o dokumenty grodzkie spowodowała decyzję sejmiku pruskiego o odbudowie zamku. Przeznaczono na ten cel 10 tys. guldenów. Nie odbudowano jednak całości obiektu, lecz tylko wybrane części. Sporo z murów zamkowych zostało wykorzystanych pod budowę klasztoru reformatów
1772 r. - po I rozbiorze Polski stan warowni był bardzo zły. Do użytku nadawała się tylko jedna komnata. Stała też jeszcze wieża
XIX w. - zamek Dzierzgoń zniknął z powierzchni ziemi. Na jego miejscu urządzono park
ok. 1930 r. - na wzgórzu zamkowym postawiono wieżę ciśnień
koniec XX w - teren zamku stał się obiektem badań archeologicznych

Legendy i podania

Bibliografia