Zagórze Śląskie

Średniowieczny zamek książęcy Grodno

Początki zamku w Zagórzu Śląskim sięgają końca XIII wieku. Zbudował go książę jaworsko-świdnicki Bolko I Surowy. Górska warownia zajmowała wtedy tylko najwyższą część wzgórza i składała się z z czworobocznej wieży w narożniku południowo – wschodnim wysuniętej poza obwód murów o nieregularnym kształcie wzmocniony przyporami. Jedyny budynek znajdował się przy wieży, stał on wysokiej skale i posiadał tylko 1 kondygnację murowaną. Dwie zbudowano w konstrukcji szachulcowej. Bramę umieszczono w narożniku południowo – zachodnim.
Wcześniej prawdopodobnie istniał tu gród z XII w. księcia Bolesława Wysokiego strzegący szlaku z Wrocławia do Czech, choć niektórzy uznają go już za zamek. Legenda natomiast mówi, iż około roku 800 przybył w te strony angielski rycerz i zbudował na górze Chojna czworoboczną strażnicę.

Hitlerowski skarb W latach 90-tych XX w. dużą sensację wzbudziły listy niemieckiego sapera wysyłane bez adresu zwrotnego do redakcji wrocławskiego Słowa Polskiego z informacjami o ukrytych w zamku Grodno tajemniczych skrzyniach. Osiadły po wojnie w nieznanym miejscu Polsce kapitan Leonhard von Schreck opisywał jak to w 1945 r. wezwał go wysoki rangą SS-man i pokazał plany dwóch miejsc - podziemnego tunelu pod jakąś górą i średniowiecznego zamku. Schreck miał opracować zabezpieczenia minerskie obu miejsc w celu ukrycia bardzo ważnych rzeczy przed nadchodzącymi wojskami sowieckimi. W podziemiach zamku złożono dwie duże skrzynie. Po wykonaniu pracy w drodze powrotnej do Wrocławia, podczas postoju Schreck dostał od towarzyszącego mu SS-mana strzał w plecy. Przeżył jednak i zdecydował się mówić, ale dopiero po 50 latach. O wielkim znaczeniu skrzyń świadczyć ma fakt, iż długo po wojnie zwiedzając zamek z wnukiem w grupie niemieckich turystów zauważył jakoby SS-mana, który organizował całą akcję w 1945 r. Schreck postawił warunek, że kolejne listy będą dostarczane do redakcji po ich regularnym drukowaniu na łamach gazety. Tak też się stało, lecz wprowadziły one tylko zamieszanie. Częściowo powtarzał opisywane już fakty w formie beletrystycznej, ale zauważalne były pewne różnice jak np. inne nazwiska Niemców. Kolejny list był już testamentem Schrecka, pisanym nieco dziwnym archaicznym językiem, w którym zobowiązywał swojego jedynego przyjaciela prawnika, twórcę testamentu, do przekazania wielu ważnych informacji w pięciu kolejnych listach, tak aby jego rodzina pozostała anonimowa i bezpieczna. Podał też szczegóły zaminowania zamku oraz kilka detali związanych z warownią mających uwiarygodnić jego słowa. Niczego to jednak nie dowiodło, a wprowadziło jeszcze większy zamęt. Na zamek wybrała się grupa eksploratorów, jednak nic specjalnego nie odkryto. Wiele osób uznało to wszystko za czyjąś zabawę. Niestety nie nadszedł już żaden następny list, więc sprawa pozostaje niewyjaśniona.

1315 r. - pierwsza wzmianka o zamku Grodno (zwanego wtedy Kinsberg) w dokumentach jako własności księcia jaworsko-świdnickiego Bernarda (syna Bolka I). Burgrabią był Kylian von Haugwitz
ok.1350 r. - syn Bernarda - Bolko II Mały rozbudował zamek (faza 2), który zyskał 2 budynki dwukondygnacyjne: duży od południa i mniejszy od zachodu, który objął też bramę
1392 r. - po śmierci księżnej Agnieszki warownia zgodnie z porozumieniem między Bolkiem II a królem Karolem Luksemburskim przeszła wraz z całym księstwem na własność czeską
I poł. XV w. - zamkiem władały różne śląskie rody rycerskie. W tym okresie powstała pierwsza zewnętrzna linia murów obronnych z kamienia od północy, odkryta w 2018 roku
1429 r. - zamek ucierpiał podczas wojen husyckich, prawdopodobnie został zdobyty. Zakłada się, że wtedy nastąpiło zniszczenie zewnętrznego muru obwodowego
1444 r. - Grodno opanowali rozbójnicy. Stąd dokonywali napadów i rabowali okoliczną ludność oraz kupców. Hersztem rycerzy rozbójników był Jerzy Puczek (Mühlheim) z Pastuchowa. Po Mühlheimach siedzibę miały tu również inne rody parające się bandyckim procederem
1465 r. - Grodno przejął ród Czettritzów
ok. 1500 r. - Czettritzowie dokonali znacznej rozbudowy siedziby (faza 3). Południowe skrzydło nadbudowano o 2 kondygnacje, połączono je z budynkiem od wschodu, w którym zastąpiono szachulcowe piętra dwiema murowanymi kondygnacjami. Przebudowano również budynek zachodni, a od wschodu postawiono nowy budynek kuchni (dziś zachowana w fundamentach). Poza zamkiem górnym rozpoczęto tworzenie zamku średniego (zwany też "dziedziniec średni"), powstał odcinek muru obwodowego o grubości dochodzącej do 1,5 metra z 2 basztami
1535 r. - Hieronim Czettritz sprzedał zamek Grodno Krzysztofowi Hochbergowi z Książa
1547 r. - cesarz Ferdynand I przekazał zamek Mateuszowi z Łagowa Starszemu (Matthaus von Logau), staroście księstwa jaworsko-świdnickiego. Rozpoczął on przebudowę i rozbudowę zamku (faza 4) w duchu renesansu, kontynuowaną przez drugiego syna - Jerzego (Georg von Logau). Pomagał mu drugi syn - Kaspar, biskup wrocławski. Najpierw odremontowano zamek górny, a dotychczasowe fortyfikacje na zamku średnim nadbudowano i unowocześniono zmieniając baszty na lepiej przystosowane do broni palnej basteje. Budynek bramny został zaadaptowany na cele mieszkalne, funkcje obronne wjazdu do zamku górnego przejęła szyja bramna z budynkiem wieżowym przedbramia Następnie Jerzy utworzył zamek dolny (dziedziniec zachodni) z zabudową gospodarczą otoczony murem obronnym z pięcioma bastejami, a od północy i wschodu postawił nową linię murów z 2 bastejami, tworząc międzymurze. Wieża główna została nadbudowana o 1 kondygnację czworoboczną i 3 ośmioboczne. Na zamku, a właściwie już rezydendcji, pojawiła się wytworna kamieniarka, wspaniałe portale i charakterystyczny budynek bramny zamku dolnego pokryty sgraffitem.
1588 r. - z ówczesnej relacji można się dowiedzieć, że zamek Grodno został "z tak wielkim nakładem pracy i kosztów wybudowany, że nawet książę bez wstydu mógłby w nim zamieszkać"
koniec XVI w. - z powodu kłopotów finansowych w jakie popadł Georg von Logau, wdowa po nim musiała pozbyć się budowli, która powróciła do cesarza Rudolfa II. Ten przekazał ją za zasługi w walce z Turkami hospodarowi mołdawskiemu Michałowi Walecznemu. Nastąpił kres świetności zamku.
pocz. XVII w. - ówczesne relacje podają iż zamek posiadał w bardzo złym stanie dach. Właścicielami warowni byli kolejno: Bernard von Fünfkirchen, Georg von Kuhl, Johann Georg von Hohenzollern – Sigmaringen, Anna Katharina Hohenzollern – Sigmaringen, Moritz August von Rochow
I poł. XVII w. - podczas wojny trzydziestoletniej Szwedzi zdobyli i częściowo zniszczyli zamek. Podobno szukali ukrytych skarbów. W warowni stacjonowały wojska zarówno szwedzkie jak i cesarskie


ok. 1650 r. - z napisu w sieni zamku górnego wynika, że Moritz August baron von Rochow i jego żona Anna Katharina von Rochow, z domu hrabina von Hohenzollern podjęli na zamku prace budowlane i remontowe (faza 5).
1679 r. - zamek był oblegany podczas buntu chłopskiego skierowanego przeciw ówczesnemu właścicielowi Zagórza - baronowi Georgowi Gottfriedowi von Eben. Zamku nie zdobyli, a barona wsparły wkrótce wojska sprowadzone ze Świdnicy. Dwóch przywódców buntu powieszono. Potem w zamku mieszkała już tylko służba, mieszkanie na wysokiej górze w mało komfortowych warunkach nie było dla arystokratów zbyt atrakcyjne. Von Eben odbudował wieżę zniszczoną pożarem i przebudował wieżę przedbramną na zamku średnim
1716 r. na budynku bramnym zamku dolnego, von Eben umieścił zegar słoneczny
1774 r. - wraz z wyprowadzką ówczesnego pana na Grodnie - Benjamina von Liere warownia została opuszczona
1789 r. - zawalił się mur północny zamku górnego, pociągając za sobą upadek skrzydła mieszkalnego zachodniego
pocz. XIX w. - majątek Ebenów rozparcelowano pośród wierzycieli, również okolicznych chłopów, którzy zaczęli rozbierać ruinę. Jedyne obiekty jakie ocalały to budynek bramny i wieża przedbramna, będące w najlepszym stanie, które były nawet zamieszkiwane.
1823 r. - opis zamku podczas jego sprzedaży mówi, iż był w kompletnej ruinie, a poszczególne detale i elementy rozsprzedawano za grosze. Budulec wywożono i stawiano z niego domy w całej okolicy. Zabytek uratował prof. Johann Gustaw Gottlieb Büsching z Wrocławia, który rozpoczął prace zabezpieczające, a następnie rekonstrukcyjne (faza 6). Zamek został przystosowany do celów turystycznych. By wieża stała się punktem widokowym przebudowano jej szczyt dodając loggię widokową. Na miejsce widokowe zaadaptowano też basteję wschodnią na zamku dolnym. Przy południowym murze zburzono budynek piekarni i łaźni, założono ogrody.
1840 r. - prace kontynuował hrabia Friedrich von Burghauss. Nadbudował basteje, urządził alejki otaczające warownię. Rozszerzył zamek dolny o taras od południa. W ten sposób nie zachował się oryginalny mur z basteją południową
1852 r. - dalsze prace prowadził baron Maksymilian Zedlitz-Neukirch i jego rodzina, która była właścicielem zamku do 1945 roku. Wieża przedbramna została przebudowana w stylu neogotyckim, na zamku dolnym stanęła drewniana gospoda. Pod górą zamkową postawili nową siedzibę pałacową.


1869 r. - od uderzenia pioruna spłonęła wieża główna, Zedlitzowie odbudowali ją po kilku latach
pocz. XX . - Hans Robert Freiherr von Zedlitz odnowił budowlę przy pomocy architekta Bodo Ebhardta, założyciela Niemieckiego Towarzystwa Zamkowego i otworzył w nim muzeum. Zlecili zrekonstruowanie malowideł sgraffitowych na budynku bramnym malarzowi E. Noellnerowi
po 1945 r. - zdewastowany i okradziony po wojnie zamek w Zagórzu Śląskim zwany początkowo Chojny przekazano wałbrzyskiemu oddziałowi Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a następnie oddziałowi PTTK w Wałbrzychu
1951 r. - rozpoczęto prace archeologiczne i konserwacyjne pod kierunkiem Jerzego Rozpędowskiego
1965 r. - dzięki współpracy z muzeami w Wałbrzychu i Wrocławiu oraz zaangażowaniu Andrzeja Pankowskiego otwarto Regionalne Muzeum PTTK Zamek "Grodno"
1968 r. - spalił się pałac - siedziba Zedlitzów pod zamkiem.
2008 r. - ruiny przejęła Gmina Walim
2012 r. - na zamku odkryto nieznaną wcześniej, zagruzowaną klatkę schodową oraz schowek w kominku (opróżniony)
2013 r. - zadaszono skrzydło południowe zamku górnego
2016 r. - z inicjatywy gminy zarządzającej zabytkiem, rozpoczęto prace mające odsłonić tajemnice zamku i zwiększyć tym samym atrakcyjność turystyczną. Za pomocą georadarów postanowiono odszukać tunel ucieczkowy i inne ukryte w warowni pomieszczenia. Poszukiwania skończyły się fiaskiem, znaleziono tylko opróżnioną skrytkę z resztkami skrzynki.
2017 r. - kolejny etap badań na zamku Grodno. W nasypie ziemnym odkryto warstwę z zabytkami ruchomymi datowanymi na XII/XIII wiek. Są to najstarsze i jednocześnie sensacyjne znaleziska na zamku, bo przesuwają początki istnienia warowni na znacznie wcześniejszy okres niż dotychczas sądzono. Dodatkowo znaleziono też na bullę papieża Benedykta XIII.
2018 r. - odbudowa pałacu Zedlitzów pod zamkiem przez Caritas na Dom Opieki nad Osobami Starszymi "Poranek"
2019 r. - otwarcie na zamku "Centrum Bioedukacji Multimedialnej" z ciekawą ekspozycją przyrodniczą.