Kielce

Barokowy zamek-pałac biskupi

Powojenna pocztówka z pałacem Kielce

Widok na zamek w Kielcach od południa w połowie XIX wieku, z tzw. Albumów Stronczyńskiego

Plan parteru i piętra zamku - pałacu w Kielcach.
Parter (górna część zdjęcia): 1 - loggia wejściowa, 2 - loggia ogrodowa, 3 - sień, 4 - dojście do sanitariów, 5 - izba Stołowa dolna, 6 - sionka, 7 - pokój dolny pierwszy, 8 - pokój dolny drugi, 9 - izby w wieżach, 10 - izdebka Kredencerska, 11 - izba Zamczysta, 12 - izba podskarbiego, 13 - izba Skarbowa pierwsza, 14 - izba Skarbowa druga, 15 - izdebka Murowana
Piętro (dolna część zdjęcia): 1 - sień górna (sala Rycerska), 2 - drugi pokój prałata, 3 - pierwszy pokój prałata, 4 - pierwszy pokój senatorski, 5 - drugi pokój senatorski, 6 - alkierz pod wieżą, 7 - izba Stołowa górna, 8 - drugi pokój biskupi, 9 - trzeci pokój biskupi, 10 - pierwszy pokój biskupi, 11 - sypialnia, 12 - skarbczyk, 13 - izba w wieży Pod Moskwą, 14 - izba w wieży Szwedy Zwanej 15 - alkierz pod wieżą

Plan zamku w Kielcach po rozbudowie do barokowego pałacu


Kielce na XVIII-wiecznej mapie. Zamek zaznaczony na czerwono


Plan części "zamkowej" Kielc wg A. Borkowskiego z ok. 1860 r.


Widok Kielc z ok. 1755 r. od strony południowo - zachodniej. 1 - zamek, 2 - brama łączącą korpus pałacu z wieżą Pod Moskwą (płd.-wsch.), 3 - wieża Pod Moskwą, 4 - skrzydło południowe pałacu powstałe po 1720 r., 5 - bazylika katedralna, 6 - browar z gorzelnią, 7 - spichlerz z 1752 r., 8 - stajnie i wozownie, 9 - brama z dziedzińca gospodarczego do ogrodu kuchennego, 10 - budynki gospodarcze, 11 - Brama Krakowska

Zamek kielecki wzniesiono w I połowie XVII w. z inicjatywy biskupa Jakuba Zadzika. Była to przynajmniej trzecia budowla w tym miejscu, ponieważ wcześniej stały tu na pewno 2 obronne dwory biskupie. Jeden z nich wzniósł bp Piotr Tomicki z XVI w., ale niewiele o nim wiadomo, podobnie jak o najstarszej drewnianej siedzibie biskupów najechanej i zniszczonej w XIII w. przez księcia Konrada Mazowieckiego.


1601 r. - po wybuchu zarazy w Krakowie, w dworze kieleckim schronił się bp. Maciejewski wraz z klerykami
1637 r. - początek budowy zamku mającego dorównywać rezydencjom króla, z którym bp Zadzik rywalizował po tym jak Władysław IV odsunął go od władzy. Architektem biskupa był prawdopodobnie Giovanni Trevano, a pracami kierował Tomasz Poncino
1641 r. - ukończono budowę siedziby biskupiej
1655 r. - potop szwedzki doprowadził do spalenia miasta, ocalał tylko zamek oraz kościół na wzgórzu Karczówka
1661 r. - w zamku Kielce przebywał król Jan Kazimierz wraz ze swym dworem
lata 1720-1732 - rezydencja była siedzibą biskupa Konstantego Szaniawskiego. Dobudował on jednopiętrowe boczne skrzydło południowe
lata 1734-1746 - kolejny właściciel bp Jan Lipski dobudował boczne skrzydło północne. Budowla zyskała typowy kształt francuskiego baroku


II poł. XVIII w. - za bp Kajetana Sołtyka przeprowadzono prace budowlane w kilku komnatach, m.in. dodano gipsowe stropy. W międzyczasie znacznie rozwinęło się także otoczenie pałacu. Powstały m.in. magazyny, spichlerze, stajnie, browar, gorzelnia, młyn wodny
1789 r. - pałac został odebrany biskupom i zajęty przez zaborców. Służył głównie do celów administracyjnych i wojskowych
04.06.1816 r. - Stanisław Staszic otworzył w skrzydle północnym Szkołę Akademiczno-Górniczą
po 1820 r. - pałac ulegał stopniowym niekorzystnym przekształceniom. Zburzono główną bramę oraz kordegardę dla straży, wieże zamiast hełmów otrzymały nowe szpetne daszki, z fasady usunięto posągi posłów szwedzkich i moskiewskich. Zmieniono także wnętrza, szczególnie wejścia na piętro oraz usunięto niektóre marmurowe portale


1860 r. - pierwsza gruntowna restauracja obiektu pod kątem adaptowania go na siedzibę Urzędu Gubernialnego (carskiego gubernatora). Architektura zabytku została uproszczona i zeszpecona, pozbyto się elementów dekoracyjnych
1914 r. - w pałacu mieścił się sztab legionowy J. Piłsudskiego, który osobiście tu przebywał. Poza tym pałac wykorzystywano jako: biuro werbunkowe, drukarnię, pocztę polową, biuro przepustek i redakcję "Dziennika Urzędowego Komisariatu Wojska Polskiego"
lata 1923-1925 - kolejna renowacja i próby przywrócenia pałacowi stanu sprzed XIX-wiecznych przeróbek
1938 r. - w pałacu uroczyście otwarto i poświęcono Sanktuarium J. Piłsudskiego
lata 1939-1945 - pałac zajęli niemieccy okupanci
po 1945 r. - komuniści urządzili w pałacu siedzibę prezydium WRN
1971 r. - pałac biskupów oddano w użytkowanie Muzeum Świętokrzyskiemu, a potem Muzeum Narodowemu. Przeprowadzono trwające wiele lat prace remontowe
2014 r. - podczas prac na dziedzińcu, w pobliżu skrzydła północnego, odkryto fundamenty budowli z XVI wieku, którą jest zapewne jakaś część obronnej siedziby biskupa Tomickiego.
2017 r. - rozpoczęto remont budowli
2021 r. - na elewacji pojawił się nowy istotny element - rzeźby posłów moskiewskich i szwedzkich, z którymi rokowania pokojowe prowadził biskup Jakub Zadzik, fundator zamku. Pierwotne rzeźby zostały usunięte przez kacapów po powstaniu styczniowym
26.05.2022 - zakończył się 5-letni okres remontu i rewitalizacji zabytku (koszt 176 mln. zł). Pałac biskupi został przywrócony do dawnej świetności. Odnowiono elewacje, uzupełniono dekoracje kamienne, przywrócono oryginalną kolorystykę, odnowiono polichromie ścienne. 30 kwietnia w pełni udostępniono go turystom wraz z nową wystawą "Kobieta w czasach Wazów".

Czasy wojny północnej Podczas wojny północnej, w roku 1702 w kieleckiej rezydencji kwaterował król szwedzki Karol XII. Stąd na czele swoich oddziałów wyruszył przez Morawicę pod Kliszów, gdzie miała mieć miejsce walna bitwa wojsk szwedzkich z saskimi, zakończona klęską tych drugich. W czasie dalszych działań militarnych przez Kielce kilkakrotnie przechodziły różnego rodzaju wojska, pobierając przy okazji za każdym razem znaczne kontrybucje. Doprowadziło to miasto do ruiny, zamarł handel i stanęły zakłady pracy. Jednak dzięki właścicielom - biskupom krakowskim miasto nie upadło jak inne w tamtym czasie i po zakończeniu działań wojennych w 1711 r. powoli odradzało się.