LatoszynPrzebudowany dwór obronny
Możesz ocenić:
Latoszyn (woj. podkarpackie) - Przebudowany dwór obronny
Relikty zapomnianej renesansowej rezydencji, być może w postaci XVI-wiecznej wieży mieszkalnej, stoją na skarpie nad Wisłoką na terenie
zespołu dworskiego zajmowanego do niedawna przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego (uległo ono
likwidacji) i inne firmy budowlane. Miejsce to nazywane jest Zamczyskiem, a zachowana budowla ze starymi murami - Lamusem.
Obiekt pozbawiony był przez dziesięciolecia jakiejkolwiek opieki i w tej w
chwili jest ruderą z zawalonym dachem. Runął on ok. 2006 roku, ale na nikim nie zrobiło to wrażenia.
Wydaje się, że Lamus skazany jest na całkowitą zagładę. Instytucje państwowe nie dadzą środków na jego ratowanie z
powodu znikomej wartości zabytkowej, a dla prywatnego inwestora jest on z pewnością zbyt skromny rozmiarowi i za
mało atrakcyjny, choć okolica z parkiem i Wisłoką, która utworzyła pod dworem sporą wyspę, ma duży potencjał.
Do XXI wieku dwór obronny w Latoszynie przetrwał jako piętrowy podpiwniczony budynek zbudowany z cegły na kamiennych fundamentach na planie prostokąta, przykryty dwuspadowym
dachem. Na każdej kondygnacji znajdowało się tylko jedno pomieszczenie. Na piętro nadal wchodzi się z zewnątrz
schodami przez drewniany ganek, ale jest tam teraz jedno wielkie gruzowisko. Piwnica jest niedostępna. Najciekawiej wygląda parter ze sklepieniami
kolebkowymi.
Poza tym, nie zachował się żaden zabytkowy detal architektoniczny, ale nic w tym dziwnego, bo budynek od kilku wieków
wykorzystywano jako zwykły lamus/magazyn. Nawet wspomniane Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego miało tam swój skład
materiałów. Jeszcze po wojnie było ponoć widać fortyfikacje ziemne, ale teraz są one nieczytelne.
Od strony północnej nad rzeką znajduje się coś co w zarysach przypomina bastion ziemny.
Istnieją hipotezy, że Lamus był pierwotnie zbrojownią albo oficyną, a dwór obronny stał w miejscu obecnego zeszpeconego dworu z XIX wieku lub wcześniejszej budowli.
Jest to bardzo prawdopodobne. Mimo braku informacji, pewne wnioski można wyciągnąć patrząc na stare mapy.
Widać na nich, że Lamus zawsze stał na uboczu głównej siedziby. Jego położenie jest zbyt bliskie Wisłoki. Zdecydowanie bardziej pasuje jako element dawnych fortyfikacji lub po prostu oficyna.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego okolicy Zamczyska w Latoszynie. A - ruiny dworu obronnego na Zamczysku, B - dwór z końca XIX w., C - Wisłoka, D - wyspa, E - dopływ Wisłoki, F - hipotetyczny bastion
![Mapa Latoszyna z 1770 r.]()
Najstarsza mapa okolicy Latoszyna z ok. 1770 r. Dwór (D) prawdopodobnie stoi w otoczeniu 2 oficyn. Lamus (L) to jeden z 3 budynków nad stawem, obok którego jest oznaczenie młyna wodnego (☼). Na północy folwark (F)
![Mapa katastralna z dworem w XIX w.]()
Teren dworski w Latoszynie na mapie katastralne (więc najdokładniejszej) z 1849 r. pokazuje, że Lamus (L) - różowy kwadrat - jest oddalony od głównej siedziby. Z mapy wynika, że zachowany, całkowicie przebudowany budynek nowego dworu stoi na miejscu dawnej oficyny (O). Stary dwór (D) to prawdopodobnie podłużny budynek przy parku . Pokaźnych rozmiarów czworoboczny obiekt za ogrodami to budynek folwarczny (F).
![Mapa z 1861 r.]()
Mapa z ok. 1861 r. Rozplanowanie założenia jak wyżej. Lamus oznaczono czarnym punktem.
![Mapa Latoszyna z 1878 r.]()
Mapa z 1878 r. pokazuje zmiany na terenie dworskim po zniszczeniach w czasie rabacji galicyjskiej w 1864 r.
Trudno oznaczyć poszczególne budynki. Dwór to któryś z 2 podobnie narysowanych obiektów, Lamus to być może budynek koło młyna
Nie ma już oficyny na wschód od dworu. Nowe założenie jest prawdopodobnie w budowie po spaleniu.
![Mapa z 1904 r.]()
Mało dokładna mapa z 1904 r. i zmieniony układ założenia. Lamus albo nowa oficyna jakby połączona z innym budynkiem od południa
![Mapa z 1941 r.]()
Mapa z 1941 r., niedługo przed zniszczeniem przez Sowietów. Lamus wyraźnie widoczny, a dwór ma inny kształt. Wynika z tego, że albo odbudowa po zniszczeniach w 1864 r. zakończyła się dopiero po 1904 roku albo w okresie międzywojennym doszło do przebudowy
| Historia, wydarzenia | |
Obronna siedziba w Latoszynie musiała istnieć już XV wieku, ponieważ w dokumentach wymieniani są właściciele wsi
Latoszyńcy.
Była zapewne drewniana, otoczona wałem ziemnym z palisadą.
Z Latoszyna wywodził się profesor, sześciokrotny rektor Akademii Krakowskiej Jan Latoszyński (1. połowa XV w.).
W 1515 r. wieś przeszłą w ręce Hieronima Szczepanowskiego z Dębicy. Niedługo potem, aż do końca stulecia władali nią Trzeciescy.
Z tego okresu pochodzą zachowane ruiny Lamusa.
Od XVIII wieku jako właściciel wymieniany jest kasztelan małogojski Aleksander Krasiński, a następnie Morscy, którzy w 2. połowie tego stulecia uczynili z miejscowych źródeł mineralnych słynny na całe Austro-Węgry kurort (aktualnie trwa przywracanie zdroju).
Prawdopodobnie oni założyli park dworski i zachowaną do dziś aleję akacjową wokół asfaltowej drogi dojazdowej.
W czasie rabacji galicyjskiej siedziba Morskich została spalona, właściciele zabici, a zadłużony majątek latoszyński przejęli Żydzi.
Odkupili go Morawscy, którzy wznieśli nowy dwór. W przekształconej postaci stoi on koło Lamusa.
Czy stoi on na fundamentach starszej siedziby, nie wiadomo.
Nie prowadzono tu badań, a dostępne informacje w źródłach są bardzo skąpe. Nie wiadomo też jakie było faktyczne przeznaczenie Lamusa i jego pierwotne rozmiary (trudno uwierzyć, aby rodzina szlachecka mieszkała w 2 niewielkich izbach), kiedy postawiono nową siedzibę i czy funkcjonowała ona równocześnie z Lamusem.
Z wysokości dziesięciny w XVI wieku można wnioskować, że przy siedzibie szlacheckiej w Latoszynie istniał już wtedy dużych rozmiarów folwark.
Na początku XX wieku nowy dwór były własnością rodziny Balków. Budowla mieściła bogatą bibliotekę i i kolekcję dzieł sztuki, w tym obrazy Van Dycka. Dwór ten spalili Sowieci w 1944 r. W PRL na terenie zniszczonego dworu utworzono budynek biurowy. W końcu XX wieku prywatny przedsiębiorca przekształcił istniejącą zabudowę w nowy budynek, co zatarło ślady po dawnym dworze. Obiekt ten nie był jednak użytkowany i po pewnym czasie stał się ruiną, z powodu postępującego szabrownictwa i dewastacji.
ADRES I KONTAKT
brak
CZAS
Oglądnięcie całego terenu dworskiego zajmuje ok. 25 minut.
WSTĘP
Wolny.
Zachodnia część woj. podkarpackiego. 4 km na płd.-zach. od centrum Dębicy. Zobacz na mapie. Aby dojechać do dworu Latoszyn na Zamczysku od strony Rzeszowa należy skręcić na dużym skrzyżowaniu w prawo w stronę Dębicy i zaraz potem odbić w lewo. Droga z aleją grabową prawie styka się z główną dwupasmową jezdnią, ale nie ma z nią połączenia. Dalej trzeba objechać firmy budowlane z lewej strony, wzdłuż dopływu Wisłoki i podejść kawałek na piechotę prosto i na prawo. Po chwili będzie widać rzekę i dwór.
Współrzędne geograficzne: Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.03185833°, E21.36935278°
format DM (stopnie, minuty): 50° 1.9114998'N, 21° 22.1611668'E
format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 01' 54.69''N, 21° 22' 09.67''E
Bosak Barbara - Gminny program opieki nad Zabytkami dla Gminy Dębica
Kłos Stanisław - Osobliwości Podkarpacia 2
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
|
|
brak
Bosak Barbara - Gminny program opieki nad Zabytkami dla Gminy Dębica
