Ocena zabytku


Możesz ocenić:
Stary Dzierzgoń (woj. pomorskie) - Średniowieczny zamek krzyżacki (zniszczony)

Ocena obecnej atrakcyjności obiektu
- stars
Średnia ocena: 0 na 5. Głosów: 0
       
    
 
Ocena nastawienia do turystów na terenie obiektu
3 stars
Średnia ocena: 3.0 na 5. Głosów: 2
       
    
 


Opis i stan obecny


ozdoba
Zamek Chrystusa
XIV-wieczny kronikarz niemiecki Piotr z Dusburga wyjaśnia nazwę Christburg czyli Zamek Chrystusa faktem zdobycia pogańskiego grodu Prusów przez krzyżaków pod wodzą mistrza krajowego Henryka Weidy w wigilię Bożego Narodzenia o północy. Rycerze zakonni wdarli się do grodu, gdy jego mieszkańcy spali i wymordowali większość z nich. Jest to prawdopodobnie tylko legenda, bo gród był potężny i nie mógł być niebroniony. Oblężenie musiało wymagać wiele wojska i dłuższego czasu niż jedna noc. Nazwa Christburg została prawdopodobnie przeniesiona ze starej nazwy pruskiej, bo z 1239 r. pochodzi wzmianka o grodzie Kirsberg / Kirsbork.
W lesie między Starym Dzierzgoniem a wsią Zakręty nad niewielkim dopływem rzeki Dzierzgonki widać pozostałości krzyżackiej warowni zwanej Christburg, a później Pierwszy Dzierzgoń i Stary Dzierzgoń. Funkcjonowała ona bardzo krótko, ale wiadomo, że była to okazała trójczłonowa strażnica o konstrukcji drewniano-ziemnej z przynajmniej jedną murowaną wieżą strażniczą.
Grodzisko zwane Górą Zamkowa (120 m npm) ma powierzchnię aż 4,6 ha. Część jest mocno zarośnięta.
Zachowany wał otaczający główny majdan (jeden z czterech) grodziska ma prawie 5 m wysokości. Dalej znajduje się jeszcze druga linia wałów o wysokości dochodzącej do 10 m. Od strony zachodniej płynie rzeczka Dzierzgonka, która zabezpieczała warownię od tej strony. W najwyższym punkcie wału zewnętrznego stała wieża, której fundamenty odkryli jeszcze archeolodzy niemieccy.
Na drugim brzegu Dzierzgonki znajdował się gród cyplowy o wymiarach 60x40 m z okresu wczesnej epoki żelaza z reliktami potrójnych wałów i fosy.

Na północny wschód od grodziska znajduje się jeszcze inny "podejrzany" obiekt - wzniesienie otoczone wałem odkryte w 2009 r. przez Seweryna Szczepańskiego. Teren ten nie był jednak nigdy badany, uznawany jest za dodatkowe umocnienie grodu.


Zdjęcie lidar Starego Dzierzgonia
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu zamku w Starym Dzierzgoniu. 1 - majdan główny, 2 - majdan północny, 3 - majdan południowy (miejsce osady z okresu wczesnożelaznego), 4 - majdan-przedgrodzie, 5 - grodzisko cyplowe (druga sada z okresu wczesnożelaznego), 6 - zagadkowe niezbadane wzniesienie umocnione wałem, A - miejsce po wieży, B - miejsce po bramie


Plany i rekonstrukcje

Powrót na górę strony

Rekonstrukcja wjazdu zamkowego
Rekonstrukcja wjazdu do zamku wg niemieckiego badacza z Ahnenerbe - Hansa Schleifa. Cała zabudowa drewniana.

Wieża i fazy budowy
Wieża murowana oraz fazy budowy wału głównego wg H. Schleifa


Historia, wydarzenia


Krzyżacy wznieśli zamek (Stary) Dzierzgoń w 1236 r. Powstał on na gruzach pruskiego grodu zwanego w dokumentach "castrum Pomesanorum" lub "castrum Prutenorum", zniszczonego przez rycerzy zakonnych rok wcześniej. Była to mocna, strategiczna warownia, uznawana za główny punkt oporu Prusów na tej części Pomezanii.
Powstanie plemion pruskich doprowadziło do odbicia krzyżackiego zamku i poważnych zniszczeń. Nastąpiło to w końcowym etapie powstania w 1246 r. Liczne oddziały Prusów wspierał książę Świętopełk Pomorski. Krzyżacy stłumili powstanie i po odzyskaniu Dzierzgonia próbowali jeszcze odbudować warownię, m.in. podniesiono wały, rozbudowano bramę wjazdową, fosy. Ostatecznie jednak postawili zupełnie nową budowlę w dogodniejszym miejscu, 10 kilometrów dalej, również nazywając ją Dzierzgoniem, tyle że Nowym. Stary zamek był jeszcze użytkowany, przyjmuje się że jego kres nastąpił podczas drugiego powstania pruskiego (1260-1274), wtedy zniszczona została odkryta w XX wieku wieża. W 1312 roku miejsce to nazywane było już "grodziskiem" i zaczęło zarastać lasem. Z 1413 roku pochodzi wzmianka o zezwoleniu właścicielowi młyna na pozyskiwanie drewna z terenu grodziska.
Na przełomie XIX i XX wieku grodziskiem zainteresował się właściciel okolicy hrabia Richard zu Dohna - Schlobitten. Rozkopał on teren warowni, a odnalezione zabytki ruchome zasiliły jego zbiory w pałacu w Prakwicach. Następnie utworzył teren rekreacyjny uwidoczniony na pocztówkach.
W latach 1935–1937 niemiecka nazistowska organizacja naukowo-propagandowa SS - "Ahnenerbe" przeprowadziła na Górze Zamkowej w Starym Dzierzgoniu prace archeologiczne. Nadzorowane były one przez samego Heinricha Himmlera. W najwyższym punkcie wału głównego odkryto wieżę z podpiwniczeniem o wymiarach 5,40 x 17,95 m, wykonaną w technice muru pruskiego z cegieł 7,5 x 14 x 24 cm. Posiadała ona ślady po pożarze.
W 1990 r. badania powierzchniowe wykonali Maria Wielgus i Jacek Wysocki. Natrafiono wtedy na grodzisko cyplowe. W latach 2009-2010 r. kolejne prace prowadził Daniel Gazda. Ustalono, że Góra Zamkowa była zasiedlana już w 500 r. pne. Odkryto ślady palenisk, doły na odpadki, jamy zasobowe, kilkaset szczątków naczyń ceramicznych z okresu prusko - krzyżackiego, wykopano groty do strzał, nóż, hak.
W 2017 roku na Górze Zamkowej przeprowadzono badania nieinwazyjne.

ozdoba
Ahnenerbe i starogermański młot
"Ahnenerbe" była niemiecką organizacją badawczą założoną w 1935 roku przez Heinricha Himmlera, włączoną później do SS. Jako główny cel Ahnenerbe stawiało sobie: "Badanie zasięgu ducha, czynów i spuścizny indogermańskiej rasy nordyckiej i przekazywanie narodowi wyników tych badań w formie jak najbardziej interesującej". Chodziło więc o udowodnienie teorii o germańskich nadludziach oraz ich praw do ziem słowiańskich. Badania w Starym Dzierzgoniu były największą operacją Ahnenerbe na ziemiach wschodnich. Po początkowych niepowodzeniach, "badacze" ogłosili wielki sukces wykopalisk i znalezienie dowodów na odwieczną germańskość Prus Wschodnich. Wolf von Seefeld: "Nic nie pokaże tak dokładnie jak gród, jak poszczególne ludy posuwają się naprzód i osiedlają [...]. Wschodnie plemiona wczesnogermańskie w pierwszym tysiącleciu przed Chrystusem były pierwszymi kolonistami i panami tego grodu. Goci następnie przejęli gród jako wielowiekową starogermańską siedzibę. Po pruskiej wędrówce i zajęciu przez nich grodu, w XIII w. przeszedł on w ręce zakonu krzyżackiego jako znak odzyskania germańskiego prawa do tej ziemi".
Oficjalny raport z wykopalisk stwierdzał też: "Musimy podkreślić jednoznaczny kulturowo-polityczny wynik. Na Górze Zamkowej nie znaleziono ani jednego słowiańskiego fragmentu ceramiki".
Badania z lat 2009-2010 obaliły te twierdzenia, bo odkryto dużo ceramiki pochodzenia bałtyjskiego.
Dla szefa SS i Gestapo Heinricha Himmlera wykopaliska były oczkiem w głowie - zupełnie jak dziś dla jego potomków tzw. "praworządność" w Polsce. Wielce się nimi interesował, a nawet osobiście nadzorował, bywając w Starym Dzierzgoniu. W pamiętnikach Aleksandra zu Dohna można znaleźć opowieść jak ten dobrze wykształcony członek niemieckiej elity państwowej zobaczył na grodzisku zwykły kamień i z wielkim entuzjazmem zaczął wykrzykiwać "Toż to starogermański młot!".
Ahnenerbe "wsławiło" się później masowymi kradzieżami polskich dzieł sztuki (m.in. wywieziono do Niemiec ołtarz Wita Stwosza), eksperymentami medycznymi na ludziach i innymi zbrodniami przeciw ludzkości. Wyrokiem procesu norymberskiego uznano ją za organizację zbrodniczą.


Pocztówka ze Starego Dzierzgonia
Pocztówka z 1910 r. przedstawiająca zagospodarowany przez zu Dohnów teren zamku





Informacje praktyczne


ADRES I KONTAKT
punktorbrak

CZAS
punktor Oglądnięcie reliktów warowni trwa ok. 30 minut.

WSTĘP
punktor Wolny.


Stare zdjęcie Góry Zamkowej
Zdjęcie z początku XX wieku. Schody prowadzące na Górę Zamkową postawione przez zu Dohnów


Położenie i dojazd


Zachodnia część woj. pomorskiego. 37 km na północ od Iławy, 43 km na północny wschód od Kwidzyna. Zobacz na mapie.
Zamek stał w lesie 1,5 km na północ od centrum Starego Dzierzgonia, bliżej wsi Zakręty.

GPS
Współrzędne geograficzne:

Otwórz w:  Google Maps,  Bing Maps,  Openstreet Maps
format D (stopnie):   N53.85961389°, E19.40111667°
format DM (stopnie, minuty):   53° 51.5768334'N, 19° 24.0670002'E 
format DMS (stopnie, minuty, sekundy):   53° 51' 34.61''N, 19° 24' 04.02''E 



Bibliografia



punktor Haftka Mieczysław - Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów
punktor Szczepański Seweryn - Osadnictwo średniowieczne wokół Starego Dzierzgonia, Badania i badacze grodziska w Starym Dzierzgoniu do 1937 roku
punktor Gazda Daniel - Badania archeologiczne obiektów warownych w Starym Dzierzgoniu w latach 1935–2018


Noclegi



punktorDzierzgoń - baza Meteor

Miniforum

Powrót na górę

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

  • Re: Grodzisko       Autor:  A. Czapliński      Data:  2007-10-23 16:47:21
    Jestem mieszkańcem gminy Stary Dzierzgoń i interesuję się miejscową historią. Niedawno otrzymałem od kolegi ciekawe znalezisko z miejsca gdzie było grodziszcze. Jest to cegła tzw. palcówka z okresu sredniowiecza. Moim zdaniem potwierdza ona tezę, że wieża obronna w umocnieniach za czasów krzyżackich była murowana.
  • Grodzisko       Autor:  Kumkacz1      Data:  2007-08-04 17:57:23
    Niedawno dotarłem na grodzisko w Starym Dzierzgoniu. Mimo upływu ponad 700 lat i prac wykopaliskowych pod kierunkiem SS w 1937 nadal widoczne są wały. Natomiast sam teren grodziska porosłu juz całkiem dorodne drzewa.
  • zamek w suszu       Autor:  zibi      Data:  2007-06-13 20:37:53
    11 km blizej lezy Susz stary pruski grod czy i tu krzyzacy wybudowali zamek ?





Powót do strony startowej
Powrót do strony startowej

(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.