ZamkoMania - Polskie zamki i dwory obronne (zamkomania.pl) | |||||||||||||||||||||||||||
Możesz ocenić: Zamość (woj. lubelskie) - Całkowicie przebudowany zamek-pałac magnacki
W Zamościu oficjalnie nie ma dziś żadnego zamku, jednak w rzeczywistości na jego terenie można doszukać się aż 3 budowli obronnych.
Dopiero badania archeologiczne z września 2008 rozjaśniły nieco pogmatwaną historię tych dawnych siedzib rodu Zamoyskich. Pierwszą ich rezydencją i miejscem urodzenia kanclerza Jana Zamoyskiego był obronny dwór w Skokówce. Istnieje wiele hipotez odnośnie jego usytuowania. Do niedawna najbardziej prawdopodobną było miejsce zwane Zamczysko w dzielnicy Zamościa zwanej nomen omen Skokówka (tezę tę rozpropagowała I. Kutyłowska, która prowadziła tam badania). Innym "podejrzanym" miejscem była wyspa, na której w XIX wieku zbudowano istniejąca do dziś Rotundę (dwór sytuowała tam B. Sawa). Trzecią grupę tworzyli badacze skupieni wokół prof. W. Zina, którzy uważali, że Skokówka to obecny Zamość i umiejscawiali dwór dokładnie w miejscu przebudowanego obecnie zamku-pałacu, drugiej chronologicznie rezydencji Zamoyskich. Twierdzili oni, iż pałac został dobudowany od południa do pozostałości dawnego zameczku. Teoria ta podbudowana jakimiś badaniami, do których wyników trudno dotrzeć, nie zyskała jednak zbyt dużego poparcia, bo kłóciła się z wieloma faktami. Przede wszystkim istnieje podstawowa sprzeczność z dokumentem lokacyjnym Zamościa, gdzie hetman Jan Zamoyski stwierdza: "zamiast dawnego zamku Skokówka, na wyspie pomiędzy rzekami Wieprzec i Kalinowica położonego w ziemi chełmskiej i powiecie krasnostawskim, dla pożytku większego inszy nowy zamek z kamienia i cegły, na stałej sąsiedniej ziemi, naprzeciwko tego zamku starego, około grobli stawowej zacząłem wznosić i tam dla chwały Bożej świątynię zbudować i wyposażyć postanowiłem (...) Chcę też ufundować tam miasto połączone z nowym zamkiem i świątynią i wzmocnię je kosztem moim wałem i fosą. Temu miastu nadaję nazwę wraz z zamkiem Zamoście nad Wieprzcem, dla odróżnienia od sąsiedniego". Jeszcze inną teorię przedstawili S. Herbst i I. Zachwatowicz. Wg nich Skokówki należałoby szukać gdzieś w okolicy dzisiejszej wsi Żdanów. I już wydawało, że mieli oni rację. Przy okazji odsłaniania fundamentów XVIII-wiecznego browaru Ordynacji Zamoyskiej pod Żdanowem, ok 1,2 km od Zamczyska, natrafiono bowiem najpierw na ceramikę datowaną nawet na XIV wiek, a następnie na średniowieczne fundamenty jakiejś budowli. Tak więc pierwotny zameczek Zamoyskich stać mógł na wyspie otoczonej rozlewiskami rzek Topornicy (dawniej Wieprzec) i Łabuńki (dawniej Kalinowica) 4 km na południowy zachód od centrum dzisiejszego Zamościa. Jednakże wielu badaczy nie zgodziło się z tą tezą, ponieważ odkryte fundamenty były niewielkie rozmiarowo i nie natrafiono na jakiekolwiek ślady wałów, ani murów obwodowych. Twierdzą oni, że w Żdanowie znaleziono tylko fundamenty średniowiecznej drewnianej chaty i browaru. Archeolog Ewa Prusicka-Kołcon, która zbadała stanowisko w Żdanowie i zajmuje się tematem siedzib Zamoyskich zdecydowanie wskazała na teren Rotundy jako pierwotną Skokówkę i przedstawiła na to przekonujące dowody, opierając się na starych mapach. Wiadomo, że hetman Zamoyski urządził w tym rejonie zwierzyniec. Plan austriackiego inżyniera Haillmanna z XVIII-wiecznym widokiem Zamościa pokazuje jednak wały, jakiś mur obwodowy, a w jednym narożniku wieżę lub basteję. Hipotetyczne założenie obronne miałoby rozmiar 100x100 metrów. Co ciekawe miejsce nazwane zostało "stare szańce" i leżało na południowym krańcu wyspy "Kempi". Na wyspie tej od północy pokazane są z kolei ogrody. Dokładnie na planie narysowane są 4 wyspy, ale z innych przekazów wynika, że wcześniej tworzyły one jedną całość. Inne mapy historyczne, w tym bardzo dokładna mapa von Miega również pokazują podobne rysunki jakichś fortyfikacji oraz nazwę wyspy "Kępa". Wody oblewające wyspę to rzeki Wieprzec i Kalinowica, więc zgadza się to z przytoczonym opisem Jana Zmoyskiego. Badania przeprowadzone w końcu lat 70-tych XX w. nie przyniosły co prawda żadnych odkryć po dawnej zabudowie, jednak należy pamiętać, że obszar ten został całkowicie przekształcony przy rozbudowie twierdzy Zamość. Nie bez powodu Austriacy wykorzystali teren dawnego dworu, który był już utwardzony i stanowił największą wyniosłość na południe od miasta. Mapa z 1777 roku o tytule "Plan twierdzy Nowy Zamość w Królestwie Galicji" inżyniera kapitana Haillmanna. Widać wyspę "Kempi". Na dole fortyfikacja, wyżej ogrody. Nowa rezydencja kanclerza Jana Zamoyskiego w powstającym równocześnie Zamościu powszechnie uznawana jest za pałac, choć w starych dokumentach określa się ją jako zamek. Sam budynek mieszkalny jest typowym pałacem, jednak istnienie w jego otoczeniu fortyfikacji w początkowym okresie jest niepodważalne. Nie były one zbyt funkcjonalne ani mocne, ale nie było to konieczne, ponieważ potężne fortyfikacje miejskie stanowiły dla wroga przeszkodę praktycznie nie do sforsowania. Myślę, iż obiekt ten zasługuje na opis, chociażby ze względu na postać jego fundatora. Rezydencję zbudowano w zachodniej części Zamościa, na planie wydłużonego prostokąta o długości 60 m. Miał on dwie kondygnacje i wysoką czworoboczną wieżę-belweder w środkowej części budynku, zwieńczoną attyką. Wieża posiadała na szczycie taras, z którego roztaczał się widok na miasto i okolicę. Przy elewacji frontowej znajdowały się dwuramienne schody prowadzące na piętro, podtrzymywane przez loggię z arkadami. Pałac ten otoczony był murem obwodowym z dwiema bastejami i frontową bramą od strony miasta. Później mur rozebrano, dobudowano boczne pawilony, a następnie oficyny. Za elewacją tylną (zachodnią) postawiono oficynę, która była połączona z pałacem dwiema galeriami. Do dziś zachował się sam pałac bez śladów fortyfikacji, ale w przebudowanej postaci, że bardziej przypomina socrealistyczne gmaszysko, niż zabytkową rezydencję wielkiego kanclerza i hetmana. Teraz jest tu 180 pomieszczeń, które do niedawna zajmował sąd, a obecnie szkoła. Część przeznaczono na mieszkania. Ostatnio postawiono przed nim pomnik fundatora. Trzecią siedzibą Zamoyskich był ufortyfikowany pałac podmiejski Tomasza Zamoyskiego z I połowy XVII wieku. Stał on w miejscu zwanym Zamczysko w płd. części Zamościa, na którą prawdopodobnie w XIX wieku przeniesiono nazwę Skokówką, co wprowadziło duże zamieszanie wśród historyków. Obecnie nie ma tam żadnych pozostałości murowanych, jest natomiast słabo zarysowany kopiec ziemny i pofałdowany teren na osiedlu z domkami. Widać relikty wałów, w tym jeden odcinek dość wysoki, ale miejscowi twierdzą, że jest to współczesny nasyp. Badania z lat 80-tych XX wieku udowodniły istnienie tu nowożytnych umocnień bastionowych, wewnątrz których przy południowej kurtynie stał duży i bogato wyposażony pałac z renesansowym dziedzińcem posiadającym arkadowy ganek o długości 69 m zakończony z obu stron alkierzami. Bastionów było 5, a od południa wzniesiono 2 półbastiony a także wał z palami. Brama zwieńczona attyką posiadała na piętrze wielkie działo spiżowe. Całość otaczała fosa i staw. Mimo więc, że była to budowla przeznaczona do wypoczynku i rozrywki, to jej fortyfikacje nie były zbudowane na pokaz w przeciwieństwie do wielu XVII-wiecznych rezydencji.
Plany i mapy Zamościa z różnych okresów. Oznaczono miejsca zamkowe: A - zamek-pałac wewnątrz miasta, B - wyspa z budowlą obronną, najpewniej dawna Skokówka, miejsce urodzin kanclerza Zamoyskiego, obecnie Rotunda, C - podmiejski ufortyfikowany pałac z XVII w. na Zamczysku, dziś dzielnica Zamościa - Skokówka, D - średniowieczne pozostałości w obecnym Żdanowie, mylny trop w poszukiwaniu pierwotnej Skokówki Austriacka mapa z 1823 r. Mapa z oblężenia twierdzy Zamość z 1809 r. (widok od północy) Okolica Zamościa w II połowie XVIII wieku na mapie F. Miega. Mapa Zamościa z 1774 r. Zamościa na mapie z 1720 r. (widok od północy) Widok Zamościa od strony południowej z II połowy XVII wieku. Zamek oznaczony jako A. Rekonstrukcja z 1967 r. pierwotnej bryły zamku-pałacu miejskiego Zamoyskich wg A. Klimka (zasób AP Zamość) Plan pałacu Zamoyskich wg E. Pujszo Plan pałacu na austriackim planie Zamościa z ok. 1780 r. Opis budynków jak wyżej. Plan Zamczyska z odkrytymi w wykopach murami podmiejskiego pałacu Zamoyskich wg I. Kutyłowskiej Hipotetyczny wygląd pałacu podmiejskiego Tomasza Zamoyskiego autorstwa prof. Wiktora Zina Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu obecnej Skokówki i podmiejskiego pałacu. 1 - miejsce powyżej oznaczenia to ślady po budynku, dookoła nasypy fortyfikacji bastionowych
Dwór obronny we wsi Skokówka wzniesiono w okresie 1517-1518 r. z inicjatywy Feliksa Zamoyskiego herbu Jelita, ówczesnego wojskiego bełskiego i łowczego chełmskiego. Drugi zamek - ufortyfikowany pałac kazał wybudować w II połowie XVI wieku wnuk Feliksa - Jan Sariusz Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny. Trzeci - podmiejska rezydencja warowna Tomasza Zamoyskiego powstała w I połowie XVII stulecia.
Najstarszy widok Zamościa od strony północnej na mapie z roku 1618. Pałac otoczony fortyfikacjami widać po prawej. 1450 r. - pierwsza wzmianka o Skokówce. Wydzielona z wsi Żdanów Skokówka stała się własnością Jana syna Piotra ze Żdanowa. Druga część wsi z wyspą (ostrowem) przypadła jego bratu Jakubowi. 1458 r. - Jakub zastawił wyspę swojemu bratu i ten odtąd pisał się Jan Ostrowski 1517 r. - Jan Ostrowski, zrzekł się zadłużonych dóbr w tym Skokówki na rzecz braci Mikołaja i Feliksa Zamoyskich za kwotę 1.000 florenów. W tym okresie Feliks wzniósł drewniany dwór obronny z murowanymi fortyfikacjami, który 2 lata później nie oparł się najazdowi tatarskiemu 19.III.1542 r. - w fortalicji w Skokówce urodził się wnuk Feliksa, późniejszy kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski 1578 r. - Jan Zamoyski planował wznieść w Skokówce nowy zamek, lecz mimo zaawansowanych prac zmienił plany i 4 lata później kazał go rozebrać. Odzyskany budulec wraz z murami starego fortalicji został wykorzystany do budowy infułatki - pierwszego budynku w powstającym już wtedy Zamościu 1579 r. - rozpoczęcie przez Zamoyskiego budowy nowego miejskiego zamku-pałacu w Zamościu wg projektów architekta z Padwy - Bernarda Morando. Najpierw wzniesiono mur obwodowy z dwiema bastejami, dopiero potem główny budynek i dwie boczne oficyny. Przywilej Lokacyjny Zamościa mówi iż kanclerz "wystawił inszy nowy zamek z kamienia i cegły, na stałej sąsiedniej ziemi, naprzeciwko tego zamku starego, około grobli stawowej" 1580 r. - w dokumencie króla Stefana Batorego wspomniany jest dwór w Skokówce: "zaczem dom jego [Jana Zamoyskiego] w imieniu dziedzicznim Skokowkach prawie jest zniszczały y w niwecz się obrócił, który on musi z niemałą pracą y nakładem odnawiać y budować..." 1588 r. - kanclerz podejmował w zamku swego jeńca (po pokonaniu go w bitwie pod Byczyną) - arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, który trzymał mu do chrztu córkę lata 1628-33 - kanclerz Tomasz Zamoyski przy pomocy architekta Jana Jaroszewicza wzniósł okazały i również ufortyfikowany pałac podmiejski, który uległ zniszczeniu podczas oblężenia Zamościa przez Kozaków w styczniu 1649 r. Potem jego ruiny zostały rozebrane przez okoliczną ludność 1658 r. - wielki pożar zniszczył zamek-pałac 1660 r. - odbudował go III ordynat zamojski Jan zwany Sobiepanem. Miało tu miejsce ważne wydarzenie kulturalne - polska prapremiera "Cyda" Corneille`a w tłumaczeniu Andrzeja Morsztyna lata 1687-1690 - IV ordynat Marcin Zamoyski zlecił rozbudowę rezydencji swojemu nadwornemu architektowi Janowi Michałowi Linkowi lata 1747-1751 - kolejna rozbudowa pałacu za ordynata Tomasza Antoniego Zamoyskiego. Pracami kierowali Jan Andrzej Bem i Jerzy de Kawe. Nadali oni całemu założeniu styl późnobarokowy. Obniżono wieżę, zwieńczono ją trójkątnym szczytem, dobudowano nowe oficyny. Pałac stał się budowlą trójskrzydłową z dziedzińcem. W tym czasie nie było już muru otaczającego rezydencję, a basteje miały charakter dekoracyjny Pałac Zamoyskich po przebudowie Tomasza Antoniego Zamoyskiego w XVIII w. 1803 r. - Stanisław Kostka Zamoyski rozpoczął przebudowę rezydencji w stylu klasycystycznym przerwaną przez działalność wojenną w 1809 r. XII ordynat chciał tu utworzyć muzeum po 1815 r. - gen. J. Mallet-Malletskiego wybudował ziemną lunetę - dzieło fortyfikacyjne w miejscu "starego szańca". Po 1821 roku zamienił ją na działobitnię w formie rotundy, połączoną groblą z murami twierdzy Zamość 1821 r. - pałac wraz z całym miastem przeszedł na własność Skarbu Państwa. po 1831 r. - po powstaniu listopadowym pałac przebudowano na szpital koszary wojskowe. To ostatecznie spowodowało utratę jego dawnej świetności i całego zabytkowego wyposażenia tak że Kazimierz Strzelecki napisał "dawnego zamku, w którym mieszkał wielki hetman, nie ma już ani śladu" 1884 r. - z inicjatywy rosyjskiego gen. Adryanowa, dowódcy garnizonu, na dziedzińcu pałacowym urządzono ogród miejski o elitarnym charakterze. Był on dostępny dla wojskowych, a po wykupieniu biletu także dla mieszczan 1918 r. - do pałacu wprowadził się sąd, pozostający tu aż do 2017 r. 1925 r. - ogród zamieniono na park zaprojektowany przez wybitnego planistę ogrodów - Waleriana Kronenberga 2005 r. - przed pałacem postawiono pomnik Jana Zamoyskiego, 2018 r. - po wyprowadzce z pałacu sądu wprowadziło się do niego I Liceum Ogólnokształcące, którego siedziba - gmach Akademii Zamojskiej - musi przejść remont Fragment makiety Zamościa z Muzeum Zamojskiego przedstawiający pałac ze szczątkowymi i dekoracyjnymi fortyfikacjami oraz nowymi oficynami z I połowy XVIII w.
ADRES I KONTAKT
Pałac Zamoyskich - ul. Akademicka 1, Zamość Rotunda - ul. Droga Męczenników Rotundy 1, Zamość
tel. +48 883 375 564
(Pałac - Szkoła),
+48 84 638 64 94
(Rotunda - Muzeum)
CZAS Oglądnięcie 3 reliktów miejsc zamkowych w Zamościu wraz ze zwiedzeniem Rotundy zajmie ponad 1,5 godziny. WSTĘP Na teren Rotundy wstęp jest wolny. Jest to dawny niemiecki obóz pacyfikacyjny, obecnie Muzeum Martyrologii ukazujące tragiczne losy miejscowej ludności podczas II wojny światowej. Skłania też do zadumy jak to możliwe, że naród który planowo, z wyrachowaniem mordujący masowo Polaków i rozkradający polski majątek, zaledwie pokolenie później arogancko poucza nas w kwestii praworządności, demokracji i praw człowieka. Dawny pałac Zamoyskich (obecnie szkoła) nie jest ogrodzony, ale swobodne wejście do środka szkoły raczej nie jest możliwe. Teren obecnej Skokówki jest niezabudowany i swobodnie dostępny.
Południowa cześć woj. lubelskiego. 88 km na południowy wschód od Lublina. Zobacz na mapie.
Przebudowany pałac znajduje się, przy rynku od strony katedry. Aby dostać się na miejsce podmiejskiej rezydencji w Skokówce należy odnaleźć ulicę Lipską. Jest to boczna ul. Partyzantów wychodzącej spod samego centrum miasta w kierunku płd.-wsch. Tak więc z rynku jedziemy ul. Partyzantów, skręcamy w prawo i jedziemy Lipską, przekraczając rzekę Łabuńkę. Tuż przy drodze po prawej będzie płynąć jej odnoga. Jest chyba tylko jeden mostek którym można ją przekroczyć. Wjeżdżamy na niego, skręcamy w prawo a potem w lewo, szukając kapliczki. Za nią znajdują się miejsce po pałacu. Rotunda to dobrze oznaczony zabytek Zamościa. Można szybko dojść spacerkiem z rynku kierując się za znakami na południe. Współrzędne geograficzne:
Obecna Skokówka - Zamczysko: Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps format D (stopnie): N50.70208004611°, E23.2475625423° format DM (stopnie, minuty): 50° 42.1248027666'N, 23° 14.853752538'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 42' 07.49''N, 23° 14' 51.23''E Pałac: Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps format D (stopnie): N50.71767222°, E23.24893611° format DM (stopnie, minuty): 50° 43.0603332'N, 23° 14.9361666'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 43' 03.62''N, 23° 14' 56.17''E Rotunda: Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps format D (stopnie): N50.7108849222°, E23.2473780085° format DM (stopnie, minuty): 50° 42.653095332'N, 23° 14.84268051'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 42' 39.19''N, 23° 14' 50.56''E
Rolska-Boruch Irena - Domy pańskie na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku Przegon Wojciech, Żygawski Jakub - Kartograficzne Zamostiana Prusicka-Kołcon Ewa - Lokalizacja rodowej siedziby Zamoyskich na Skokówce w świetle planów i map z 2. połowy XVIII i początku XIX w.
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zamczysko na obecnej Skokówce
Polskie Salony - Pałac Zamoyskich w Zamościu
Zamość - Hotel Sportowy, ul. Królowej Jadwigi 8, tel. (084) 638 60 11 (blisko centrum i są tanie pokoje (tanio, ale bez okien) Zamość - Marta Dom Turysty, ul. Zamenhoffa 11, tel. (084) 639 26 39 Zamość - Kemping Duet, ul. Królowej Jadwigi 14, tel.(04) 639 21 99 Zamość - Motel Wojto, ul. Kalinowice 21d, tel. (084) 616 71 65 Zamość - Motel Polak, ul. Orla 3a, tel. (0 84) 641 15 30 Zamość - Motel Korona, ul. Sikorskiego 7, tel. (084) 63 99 191, 63 99 199 Zamość - Hotel Zajazd, ul. Lubelska 66A, tel. (084) 638 57 70 Zamość - Hotel Junior, ul. Sikorskiego 6, tel. (084) 638 66 15, 638 63 69 Zamość - Hotel Garnizonowy, ul. Piłsudskiego 36, tel. (084) 638 48 42 Zamość - Hotel Arkadia, Rynek Wielki 9, tel. (084) 638 65 07
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza. Ostatnie wpisy
Powrót do strony startowej
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów. |
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).
Odśwież stronę